Πρωτοχρονιά στη Δ. Μακεδονία

<tr>

Πρωτοχρονιά στη Δ. Μακεδονία

Στον τόπο μας την εποχή αυτή, αν δεν έχομε χιόνια πολλά, παγωμένα χιόνια, θάχομε κρύα τσουχτερά, δυνατά κρύα. Ετσι κάθε χρόνο γιορτάζομε την πρωτοχρονιά.
Από τις παιδικές μας αναμνήσεις στ’ αγαπημένα μας χωριά η ωραιότερη συνδέεται με την πρωτοχρονιά.
Πόσες αναμνήσεις και πόσες σκέψεις δε φέρνει στο μυαλό μας η μέρα αυτή! Για να αισθανθούμε καλλίτερα τη σημασία της, για να νιώσουμε βαθύτερα το γιορτασμό της, πρέπει να γυρίσομε το νου μας στα περασμένα στ’ αξέχαστα παιδικά χρόνια, τότε που με την παιδική αφέλεια, την παιδική χαρά, ροφούσαμε αχόρταγα, ηδονικά και την τελευταία στάλα ευτυχίας που μας χάριζε η μέρα εκείνη. Θα στέργαμε και στη μεγαλύτερη θυσία αν μπορούσαμε να ξαναγυρίσουμε στα χρόνια εκείνα. Κι αλήθεια πόσα πράγματα δεν θάχαμε να σκεφτούμε και να κάνομε!
Την παραμονή της πρωτοχρονιάς και πολλές μέρες πριν απ’ αυτές, τα παιδιά έχουνε κάποια ασχολία, βρίσκονται σε διαρκή κίνηση. Θα γίνουνε "λιάπηδες" και πρέπει να τοιμάσουνε τη φορεσιά που θα τους δώση το όνομα αυτό. Μερικοί τάχουνε όλα έτοιμα. Αλλους κάτι τους λείπει και ψάνουνε στα σπίτια για να συμπληρώσουνε την έλλειψή τους.
Μια "σκούφια" χρυσοκεντημένη με χρυσή μακριά φούντα. Ενα "τζαναντάνι" -είδος γιλέκου- χρωματιστό και στολισμένο με σταυρωτές αράδες φλωριά. Ένα "ποκάμισο" με φαρδιές και κεντητές τις άκρες των μανικιών. Στη μέση ζωσμένο ένα "σιλάχι" με λίγα κεντήματα και πολλές δίπλες, θέσεις για τις μαχαίρες και τις πιστόλες.
Η "φουστανέλλα" η κάτασπρη ή λερή, η πολύπτυχη και πολυκύμαντη, που άλλοτε πέφτει φτωχική ως το γόνατο κι άλλοτε στέκει πλούσια στη μέση του μικρού. Τα "χολέβια" χιονάτα και καλοστεκούμενα στο πόδι δεμένα κάτω απ’ το γόνα με μεταξωτές καλτσοδέτες.
Τα "τσιάμικα τσαρούχια" με τις παχιές φούντες συμπληρώνουν το σύνολο της περιβολής, της πρωτοχρονιάτικης φορεσιάς, που ο καθένας κι όλοι μαζί έτσι φορεμένοι θα γυρίσουνε το χωριό τραγουδώντας τ’ Αϊβασιλιάτικα τραγούδια.
Πρωτοχρονιά στη Δ. Μακεδονία D_makedonia_xoros

Πρωτοχρονιά στη Δ. Μακεδονία D_makedonia_xoros

Οι γυναίκες σιγυρίσανε το σπίτι και κάνανε το κάθε τι ν’ ασπροβολάει. Η ψυχή τους ολάκαιρη ανοίγεται σε έκταση και στο πρόσωπό τους ζωγραφίζεται ζωντανή η χαρά που τις κυριεύει την παραμονή κάθε μεγάλης γιορτής. Με ανασηκωμένες τις φούστες, με τα μαλλιά της κεφαλής δεμένα με μαντήλι για να μην τα τρώη η σκόνη, πλάθουνε και χτυπούνε το ζυμάρι, το πασπαλίζουνε με αλεύρι και μυρωδιές που τις φυλάνε σε σφιχτοδεμένα πανιά στα βάθη της ντουλάπας και κάνουνε τη "βασιλόπιτα". Βάλανε μέσα και το "φλωρί". Τι κούραση ποθητή! Τι κόποι χαρούμενοι!
Τα γουρούνια έχουνε σφαχτή, τα σφαχτά κρεμάστηκαν και τα γλυκά έγειναν. Ολα είναι έτοιμα για τη μεγάλη γιορτή.
Ξημερώνει πρωτοχρονιά! Βαρούν τα σήμαντρα στα καμπαναριά, χτυπούν οι καμπάνες κι ο ήχος τους σκορπίζεται γλυκύς, παρατεταμένος στη γαληνεμένη ατμόσφαιρα του χωριού. Ολοι με τα γιορτινά τους που μοσχοβολούν φρεσκάδα, στην εκκλησιά.
Λαμποκοπάει απ’ άκρη σ’ άκρη. Οι παπάδες τυλιγμένοι στα ιερά και χρυσοστολισμένα άμφια λειτουργούν. Και οι ψαλτάδες μελλωδικά ψέλνουνε τα διαλεχτά τροπάρια:
"Τον ουρανοφάντορα του Χριστού, μύστην του δεσπότου, τον Φωστήρα τον Φαεινόν...".
Τα παιδιά "λιάπηδες" έχουνε μαζευτή στην πλατεία του χωριού. Δε λείπει κανένα. Ολα φιλοτιμήθηκαν κι οι προσπάθειές τους τα δικαίωσαν. Το καθένα κι όλα μαζί αποτελούν ένα ωραίο και πολύ γραφικό σύνολο. Η χαρά είναι αίσθημα που ζωηρά ζωγραφίζεται στα ροδαλά πρόσωπά τους. Μα και στα πρόσωπα των μεγάλων η ίδια χαρά και μια ανώτερη συγκίνηση ζωγραφίζεται.
Από τα στόματα των παιδιών βγαίνει μια φωνή κι ο αχνός που ξεχωρίζει στην κρύα ατμόσφαιρα κλείνει μέσα την ίδια προσπάθεια, την ίδια επιθυμία. Κι η φωνή αυτή δυνατή, μελλωδική, βγαλμένη από παιδικό λάρυγγα που λαχταρά για τραγούδι σε παρόμοιες στιγμές, ξεχύνεται και πλημμυρίζει κι αναγαλιάζει την ψυχή. Το πανελλήνιο τραγούδι "Αρχιμηνιά κι αρχή χρονιά κι αρχή το νέον έτος" αντηχεί. Μ’ αυτό ξεκινούνε τώρα όλα τα παιδιά και γυρίζουνε από σπίτι σε σπίτι όλο το χωριό, σκορπίζοντας σε πόρτες φτωχικές και πλούσιες τη χαρά και την ελπίδα, το θρύλο και την αγάπη. Από το χέρι του κάθε παιδιού δε λείπει η "μαχαίρα" η ξύλινη ή σιδερένια. Αυτήν θα προβάλλουν με χαρά στα στήθια του πατέρα, του συγγενή, του κάθε διαβάτη, απαγγέλοντας ρυθμικά:
"Για βάλε το χεράκι σου στον αργυρό σου τσέπη
κι αν έχης γρόσια δος μας τα φλωριά μην τα λυπάσαι".
Για να μαζέψουν με ποθητή αγωνία μ’ ανέκφραστη χαρά, πεντόδραχμα, δίδραχμα, δραχμές, πενηντάλεπτα...
Σε κάθε σπίτι για να πάρουνε το φιλοδώρημα θα πούνε και το σχετικό τραγούδι.
Έτσι, όπου το σπίτι έχει αντρόγυνο νιο λέγεται το τραγούδι:
"Κρατεί ο δέντρος τη δροσιά κρατεί κι ο νιος την κόρη
στα γόνατα την έπερνε στα μάτια την φιλούσε".
Όπου έχει κόρη ανύπαντρη ή αρραβωνιασμένη:
"Μέσα σε τούτη την αυλή με μάρμαρο στρωμένη
εδώ ναι κόρ’ ανύπαντρη κόρη αρραβωνιασμένη..."
Όταν από το σπίτι λείπει κάποιος στην ξενιτιά λέγεται το τραγούδι:
"Τι να σου στείλω ξένε μου τι να σε προβοδήσω;
Να στείλω μήλο σέπεται κυδώνι μαραγκιάζει
να στείλω και το δάκρυ σου σένα χρυσό μαντήλι
το δάκρυ μου ’ναι καφτερό και καίει το μαντήλι".
Όπου έχει παιδί που πηγαίνει στο σχολείο:
"Η μάνα πώχει τον υγιό τον πονοκανακάρη
τον έλουζε, τον χτένιζε, στο δάσκαλο τον στέλνει.
Κι ο δάσκαλος τον καρτερεί με τη χρυσή τη βέργα.
Παιδί μου πουν’ τα γράμματα παιδί μου πούν’ ο νους σου;
Τα γράμματα ’ναι στο χαρτί κι ο νους μου πέρα πέρα,
πέρα πέρα στις έμορφες πέρα στις μαυρομάτες".
Στο νέο που πρόκειται να αρραβωνιαστή λένε το τραγούδι:
"Σαν κίνησεν ο νιούτσικος να πα να ραβωνιάση
ουδέ τα ρούχα τ’ έβαλε ουδέ το φερετζέ του
ουδέ τ’ ασημομάχαιρο π’ αξίζει τρεις χιλιάδες."
Έτσι, τραγουδώντας γυρίζουνε όλα τα σπίτια του χωριού και τις εισπράξεις τους τις διαθέτουνε πολλάκις για κάποιο καλό σκοπό.
Το μεσημέρι τους βρίσκει όλους στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι. Ο κάθε νοικοκύρης καλοστεκούμενος κι ευτυχισμένος ή φτωχός φαμελίτης με τη φαμελιά του στρώνεται στο τραπέζι της χαράς και της αγάπης, στο χάδι και τη ζεστασιά του σπιτιού. Όλος ο κόσμος ξεχνώντας για λίγες ώρες τη μονοτονία της ζωής και τα μικροβάσανα έχει το γέλιο στα χείλη, τη χαρά στην καρδιά και τη γαλήνη στην ψυχή. Πάνω στο τραπέζι της χαράς απλώνεται κι αχνίζει η "βασιλόπιτα". Ο αρχηγός της οικογένειας θα την κόψη σε μερίδες ανάλογες με τον αριθμό των μελών της οικογένειας. Μερίδιο έχουνε και τα απόντα μέλη που βρίσκονται μακριά από το σπίτι. Όλοι με αγωνία ξεφυλλίζουνε τη μερίδα τους για να βρούνε το κρυμένο "φλωρί". Εκείνος που θα το βρη, θάναι ο τυχερός της ημέρας κι όλης της χρονιάς.
Από τα στενά δρομάκια ξεπροβάλλουνε τώρα δυο-δυο, τρεις-τρεις και συγκεντρώνονται στην πλατεία του χωριού. Είναι άντρες γενομένοι "λιάπηδες". Η εμφάνισή τους είναι εντυπωσιακή κι επιβλητική. Άλλοι με γυριστά γιαταγάνια και πιστόλες στο "σελάχι" μοιάζουνε δράκοντες που συντροφεύουν άγρυπνοι τον ύπνο του βασιλόπουλου. Αλλοι συμβολίζουν τον ήρωα της Γραβιάς κι άλλοι τον ατρόμητο οπλαρχηγό των Αγράφων.
Μερικοί παίζουν ρόλους που η εφεύρεσή τους οφείλεται στη δημιουργική φαντασία τους κι άλλοι φορούν κάτι πρόχειρο για να μη φαίνονται κοινοί άνθρωποι. Κάποιος έχει παραμορφωθή πολύ κι είναι τελείως αγνώριστος. Το πρόσωπό του πιο μαύρο κι από του αράπη. Η φορεσιά του ιδιότροπη και ακαλαίσθητη. Από τη μέση του κρέμονται μια σειρά κουδούνια αρκετά να στολίσουν ολόκληρο κοπάδι. Είναι ο "ρούγκος" σωστό κινητό κουδουνάδικο με διαφόρου μεγάθους, σχήματος και ποιότητος κουδούνια.
Σε λίγο συγκεντρώνεται στην πλατεία μια μάζα ανθρώπων με ποικιλία στη φορεσιά κι απ’ όλους αυτούς δε λείπει το γούστο, η χάρη, η όρεξη, το πνεύμα. Η μάζα αυτή περιβάλλεται από πλήθος περιέργων που πλησιάζει για να ιδή και να γελάση. Όλοι μαζί τότε αποτελούν αληθινή διαδήλωση που ξεκινάει για να επισκεφθή τα σπίτια του χωριού τραγουδώντας Αϊβασιλιάτικα τραγούδια.
Ο κάθε νοικοκύρης τους δέχεται με χαρά, τους κερνάει και τους φιλοδωρεί. Σε μερικά χωριά τα φιλοδωρήματα γίνονται και εις είδος. Το κάθε είδος, φαγώσιμο πάντοτε, στο τέλος βγαίνει σε πλειοδοσία κι ο καθένας φιλοτιμείται να πλειοδοτήση από τους άλλους. Έτσι πολλάκις η αξία ενός μήλου, ή ενός κυδωνιού φθάνει τις 25 δραχμές. Οι εισπράξεις αυτές που ανέρχονται σε σεβαστά ποσά διατίθενται πάντοτε για κοινωφελείς, αγαθοεργούς σκοπούς.
Η ογκώδης αυτή διαδήλωση αφού γυρίση όλα τα σπίτια του χωριού καταλήγει στην "πλατεία" όπου στήνεται χορός και χορεύουν οι "λιάπηδες". Πολλές φορές, η ενέργεια του κρασιού τους κάνει να συνεχίσουν το γλέντι ως τα μεσάνυχτα.
Κρατήσομε τα έθιμά μας γιατί συνδέονται αναπόσπαστα με τη ζωή μας. Γιατί αποτελούν ένα από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της Εθνικής μας ζωής. Η ζωή μας δίχως αυτά είναι δίχως θέλγητρα. Μας κάνουν να νοσταλγούμε το φτωχικό μας χωριό όταν βρισκόμαστε στην ξενιτιά, μας κάμουν να περιμένομε με αγωνία την ώρα του γυρισμού. Δίνουν μια ευχάριστη ποικιλία στην μονότονη ζωή μας. Μας δίνουν δύναμη και θάρρος ν’ αγαπήσουμε πιο πολύ τον τόπο μας.
Τα έθιμά μας είναι η ζωή μας.
Κορυφή - Ιούνιος 1931

(ηθογραφία του Φ. Παπανικολάου)

http://www.ert.gr/xmas/xmas_body.asp?cid=2738

Πρωτοχρονιά στη Δ. Μακεδονία 593719

» Νίκος Παππάς: «Η Μακεδονία πριν ήταν ξακουστή ως Μακεδονία των γειτόνων»
» ... *** Τ ί λέει ο καιρός στα μέρη σας; *** ...
» Ο ΚΑΙΡΟΣ ΣΗΜΕΡΑ...

kairos Athina

Πρωτοχρονιά στη Δ. Μακεδονία