ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Ιστορική εξέλιξη


Ο όρος παραψυχολογία εισήχθη περίπου το 1889 από τον ψυχολόγο Μαξ Ντεσουάρ (Max Dessoir) και υιοθετήθηκε από τον Τζόζεφ Μπανκς Ράιν (J.B. Rhine) στα μέσα της δεκαετίας του 1930, αντικαθιστώντας τον όρο «ψυχική έρευνα» (αγγλ. psychical research) και προκειμένου να επισημανθεί μία μετάβαση σε εργαστηριακές μεθοδολογίες που άρχισαν να εφαρμόζονται στη μελέτη των ψυχικών φαινομένων.

Πρώιμες έρευνες


Ο Αμερικανός ψυχολόγος και φιλόσοφος Γουίλιαμ Τζέιμς (1842-1910), ένας από τους πρώτους ερευνητές της παραψυχολογίας.



Οι πρώτες συστηματικές παραψυχολογικές έρευνες ταυτίστηκαν με την Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών (ΕΨΕ) που ιδρύθηκε το 1882 στο Λονδίνο, με πρωτοβουλία ακαδημαϊκών του πανεπιστημίου του Κέμπριτζ που πίστευαν πως οι ισχυρισμοί για την ύπαρξη παραψυχολογικών φαινομένων απαιτούσαν επιστημονική διερεύνηση. Στην ίδρυση της συνέβαλαν καθοριστικά τα κινήματα του Μεσμερισμού και του Πνευματισμού. Αποτέλεσε την πρώτη οργανωμένη προσπάθεια συνεργασίας επιστημόνων και άλλων ερευνητών για τη μελέτη των αποκαλούμενων παραψυχολογικών φαινομένων. Ο σκοπός της, όπως δηλώνεται στις σύγχρονες εκδόσεις της, είναι η «χωρίς προκατάληψη ή εμπάθεια και με επιστημονικό πνεύμα έρευνα των ανθρωπίνων δυνατοτήτων, πραγματικών ή υποτιθέμενων, που εμφανίζονται ως ανεξήγητες με βάση οποιαδήποτε αναγνωρισμένη υπόθεση». Μέλη της Εταιρείας αποτέλεσαν φιλόσοφοι, φιλόλογοι, επιστήμονες και πολιτικοί, μεταξύ των οποίων οι Henry Sidgwick, Arthur Balfour, William Crookes και ο βραβευμένος με το Νόμπελ Ιατρικής του 1913 φυσιολόγος Σαρλ Ρισέ. Η ΕΨΕ ταξινόμησε τα θέματα της μελέτης σε διαφορετικές περιοχές έρευνας: τηλεπάθεια, υπνωτισμός, φαινόμενα Reichenbach, εμπειρίες με φαντάσματα και πνευματισμός ή σχετικά φαινόμενα όπως η υλοποίηση.
Στις πρώτες συλλογικές μελέτες της ΕΨΕ ανήκε η Απογραφή των Παραισθήσεων που εστίαζε στις εμπειρίες εμφανίσεως πνευμάτων και τις παραισθήσεις ατόμων. Υπήρξε η πρώτη προσπάθεια της εταιρείας για μία στατιστική εκτίμηση των παραψυχολογικών φαινομένων και οδήγησε σε μία δημοσίευση (Phantasms of the Living, 1886) που αναφέρεται συχνά στη σύγχρονη βιβλιογραφία της παραψυχολογίας. Η Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών αποτέλεσε πρότυπο για άλλες ανάλογες ομάδες σε χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Κυρίως χάρη στην υποστήριξη του ψυχολόγου Γουίλιαμ Τζέιμς, η Αμερικανική Εταιρεία Ψυχικές Έρευνας (American Society for Psychical Research, ASPR) ιδρύθηκε στη Νέα Υόρκη το 1885.

Η συνεισφορά του Ράιν


Το 1911, το πανεπιστήμιο Στάνφορντ έγινε το πρώτο ακαδημαϊκό ίδρυμα στις ΗΠΑ που συνεισέφερε στην έρευνα της εξωαισθητήριας αντίληψης (Εxtra-sensory perception, ESP) και της ψυχοκίνησης, σε εργαστηριακές συνθήκες. Η απόπειρα αυτή καθοδηγήθηκε από τον ψυχολόγο Τζον Έντγκαρ Κούβερ (John Edgar Coover). Το 1930, το πανεπιστήμιο Ντιουκ ακολούθησε το παράδειγμα του Στάνφορντ και κάτω από την επίβλεψη του Γουίλιαμ Μακ Ντούγκαλ (William McDougall), καθώς και άλλων ψυχολόγων όπως ο Καρλ Ζένερ και ο Τζότζεφ Μπανκς Ράιν, οργάνωσε πειράματα για την έρευνα της εξωαισθητήριας αντίληψης, χρησιμοποιώντας για το σκοπό αυτό εθελοντές προπτυχιακούς φοιτητές. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες προσεγγίσεις στην παραψυχολογική έρευνα, που στηρίζονταν σε ποιοτικές αναλύσεις, τα πειράματα του Ντιουκ συνεισέφεραν μια ποσοτική προσέγγιση και στατιστικές αναλύσεις με χρήση των αποκαλούμενων «καρτών Ζένερ» ή ζαριών. Αποτέλεσμα των πειραμάτων αυτών ήταν η ανάπτυξη προτύπων μεθόδων εργαστηριακής μελέτης της εξωαισθητήριας αντίληψης που υιοθετήθηκαν από αρκετούς ερευνητές ανά τον κόσμο.
Με το βιβλίο New Frontiers of the Mind (1937), ο Ράιν μετέφερε με εκλαϊκευμένο τρόπο τα ευρήματα της έρευνας στην κοινή γνώμη. Για την περιγραφή τους υιοθέτησε και διέδωσε ευρύτερα τον όρο παραψυχολογία που είχε εισάγει ο ψυχολόγος Μαξ Ντεσουάρ 40 χρόνια νωρίτερα. Ο Ράιν ίδρυσε επίσης ένα αυτόνομο Εργαστήριο Παραψυχολογίας εντός του Πανεπιστημίου Ντιουκ, ενώ παράλληλα ξεκίνησε την έκδοση του περιοδικού Journal of Parapsychology, σε συνεργασία με τον Γουίλιαμ Μακ Ντούγκαλ.
Τα παραψυχολογικά πειράματα του Ντιουκ προκάλεσαν την έντονη κριτική ακαδημαϊκών ψυχολόγων, οι οποίοι αμφισβήτησαν τις «αποδείξεις» περί εξωαισθητήριας αντίληψης. Ο Ράιν και οι συνεργάτες του επιχείρησαν να απαντήσουν στις κριτικές μέσα από νέα πειράματα, άρθρα και βιβλία, συνοψίζοντας τις διχογνωμίες στο βιβλίο Extra-Sensory Perception After Sixty Years. Η διοίκηση του Πανεπιστημίου του Ντιουκ σταδιακά παραμέρισε τον τομέα της παραψυχολογίας και ειδικά μετά την αποχώρηση του Ράιν το 1965, διακόπηκε η σύνδεση του με τον παραψυχολογικό χώρο έρευνας. Ο Ράιν ίδρυσε αργότερα το Ίδρυμα για την Έρευνα της Φύσης του Ανθρώπου (Foundation for Research on the Nature of Man, FRNM) και το Ινστιτούτο Παραψυχολογίας (Institute for Parapsychology) σε μια προσπάθεια συνέχισης του έργου που είχε πραγματοποιηθεί στο Πανεπιστήμιο του Ντιουκ. Το 1995, εκατό χρόνια μετά τη γέννηση του Ράιν, το ίδρυμα μετονομάστηκε σε Ερευνητικό Κέντρο Ράιν (Rhine Research Center) και στοχεύει στην «επιστημονική κατανόηση εκείνων των δυνατοτήτων που φαίνεται να υπερβαίνουν τα συνηθισμένα όρια του χώρου κα του χρόνου».
Η Ένωση Παραψυχολογίας ιδρύθηκε στις 19 Ιουνίου 1957 μετά από σχετική εισήγηση του Ράιν κατά τη διάρκεια συνεδρίου στο πανεπιστήμιο Ντιουκ. Σκοπός της Ένωσης, όπως δηλώθηκε στο ιδρυτικό καταστατικό της, ήταν η «εξέλιξη της παραυχολογίας ως επιστήμη, η διάδοση του σώματος της γνώσης της και η ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων της στους υπόλοιπους επιστημονικούς κλάδους»^[.
Υπό τη διεύθυνση της ανθρωπολόγου Μάργκαρετ Μιντ, η Ένωση συνεισέφερε σημαντικά στην ενίσχυση της θέσης τής παραψυχολογίας, όταν το 1969 έγινε μέλος της Αμερικανικής Ένωσης για την Πρόοδο της Επιστήμης (American Association for the Advancement of Science, AAAS), η οποία ανήκει στις μεγαλύτερες επιστημονικές κοινότητες του κόσμου. Το 1979, ο διακεκριμένος θεωρητικός φυσικός Τζον Άρτσιμπαλντ Γουίλερ (John A. Wheeler) χαρακτήρισε την παραψυχολογία ψευδοεπιστημονική, ζητώντας την αναθεώρηση της απόφασης προσχώρησης της Ένωσης Παραψυχολογίας στην AAAS, χωρίς επιτυχία. Η Ένωση παραμένει μέλος της AAAS, αριθμώντας το 2007 περίπου τριακόσια μέλη, ενώ αποτελέσματα παραψυχολογικών ερευνών παρουσιάζονται στο ετήσιο συνέδριο της AAAS<sup>.


ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΡΧΕΣ ΠΑΡΑΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ</sup>