Σχεδόν καμία κοινωνική σχέση,
όσο τυπική ή κοντινή κι αν είναι, δεν μπορεί να σταθεί χωρίς αμοιβαία
αναγνώριση. Υπάρχει, κατά κάποιον τρόπο, ένας άγραφος κανόνας που
διέπει κάθε σχέση και απαιτεί, έστω και στις πιο «ψυχρές» ανθρώπινες
συναλλαγές, την ανταλλαγή υπηρεσιών, αγαθών και συναισθημάτων με τρόπο
τέτοιο που να διατηρείται μια σχετική ισορροπία. Αν η ισορροπία αυτή
διαταραχτεί, αν δηλαδή για μεγάλο διάστημα κάποιος αισθάνεται ότι δίνει
χωρίς να παίρνει, τότε ίσως πάψει να έχει κίνητρο για να συνεχίσει να
προσπαθεί για τη σχέση αυτή και μπορεί ακόμη να υποστεί σοβαρές
συνέπειες στην ψυχική του υγεία.
Ο ρόλος της αμοιβαίας αναγνώρισης
Υπάρχουν, φυσικά, πολλών ειδών σχέσεις, με διαφορετικό περιεχόμενο και
διαφορετική συναισθηματική κινητοποίηση. Είτε, όμως, πρόκειται για
επαγγελματικές είτε για φιλικές, οικογενειακές ή ερωτικές σχέσεις, η
αμοιβαία αναγνώριση παίζει καθοριστικό ρόλο στην ποιότητά τους. Τι
σημαίνει, όμως, αναγνώριση; Ας δούμε ορισμένα παραδείγματα από
διαφορετικού είδους σχέσεις.
Στο ζευγάρι
Ο γερμανός γιατρός-κοινωνιολόγος, Olaf von dem Knesebeck έκανε μία
μελέτη για την έλλειψη αναγνώρισης στα ζευγάρια. Ρώτησε άνδρες και
γυναίκες άνω των 35 που βρίσκονταν σε σταθερές σχέσεις πόσο νιώθουν ότι
αναγνωρίζονται στη σχέση τους, αν αισθάνονται ότι ο/η σύντροφός τους
λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες τους και πόσο συχνά αισθάνονται
απογοητευμένοι από τον άλλον. Τέλος, οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν για την
κατάσταση της υγείας τους. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσοι βίωναν
έλλειψη αναγνώρισης στη σχέση τους δήλωναν επίσης κακή σωματική και
ψυχολογική κατάσταση και ότι αισθάνονταν κουρασμένοι, μη υγιείς και
είχαν πολύ υψηλότερους δείκτες κατάθλιψης από τους υπολοίπους.
Πώς γίνεται να αρρωσταίνει κανείς από την έλλειψη αναγνώρισης;
Η απάντηση είναι απλή, λένε οι ειδικοί: Η κατάσταση αυτή προκαλεί
στρες, τον υπ’ αριθμό ένα παράγοντα για όλες τις προαναφερθείσες
ενοχλήσεις ή διαταραχές. Όμως, όχι μόνο τα άτομα, αλλά και οι σχέσεις
νοσούν. Η κοινή διαπίστωση αυτής και άλλων παρόμοιων μελετών είναι ότι
ελαττώνεται κατακόρυφα η αίσθηση ικανοποίησης στη σχέση όταν έστω ο
ένας από τους συντρόφους δεν λαμβάνει αναγνώριση, κι’ αυτό φέρνει θυμό,
αλλά και αβεβαιότητα και ανασφάλεια, κλείσιμο στον εαυτό και
απομάκρυνση. Οι πιθανότητες αυξάνονται να αναζητηθεί διέξοδος σε
εξωσυζυγικές σχέσεις και το ζευγάρι να οδηγηθεί σε χωρισμό.
Η μαρτυρία Διηγείται η Αργυρώ: «Είναι αργά το
απόγευμα, γυρίζω από τη δουλειά. Τα παιδιά είναι ακόμη στη γιαγιά τους,
ο Ανδρέας θα γυρίσει σε λίγο. Είμαι ψόφια, αλλά λέω να κανακέψω λίγο
τον άνδρα μου, που ξέρω ότι είχε δύσκολη μέρα σήμερα, κι έτσι φτιάχνω
το αγαπημένο του σάντουιτς με τόνο και βγάζω δύο ποτήρια για κρασί.
Ακούω το κλειδί στην πόρτα. Λέει “γεια”, πάει να πλύνει τα χέρια του
και να βγάλει το πουκάμισο, και κάθεται στην πολυθρόνα απέναντί μου,
όπως εκατοντάδες βραδιές μέχρι τώρα. Δύο άνθρωποι που έχουν κάνει
οικογένεια, ζουν χρόνια μαζί, και που, επειδή είναι δεδομένοι ο ένας
για τον άλλον, διψούν για ευγνωμοσύνη και αναγνώριση. Κι όμως… Ο
Ανδρέας παίρνει το ένα σάντουιτς και πίνει μια γουλιά κρασί χωρίς να
μου πει κουβέντα. “Κρίμα!”, ακούω τον εαυτό μου να λέει πικρόχολα,
“Έχεις υπάρξει και πιο ευγενικός, κάποτε…”. Φυσικά, η παρατήρηση
πετυχαίνει διάνα και η ατμόσφαιρα γεμίζει ένταση. Φανερά τσατισμένος
μου απαντάει: “Γκρινιάζεις συνέχεια, το ’χεις καταλάβει; Καλύτερα να
πάω για ύπνο!”. Παρατάει φαγητό και κρασί και εξαφανίζεται στην
κρεβατοκάμαρα. Πόσο με θλίβει όλο αυτό... Πώς ξεχάσαμε πόσο μας
συγκινούσε παλιά όταν προσφέραμε κάτι ο ένας στον άλλον! Τώρα όλα,
ακόμη και κάποιες μικρές ξεχωριστές χειρονομίες, έχουν γίνει αυτονόητες
και τους δίνουμε προσοχή μόνο όταν τις χάσουμε, λες και ψάχνουμε
ευκαιρία για να δηλώσουμε δυσαρεστημένοι αντί ευχαριστημένοι…».
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Τίποτα δεν είναι αυτονόητο
Οι μακροχρόνιες σχέσεις μπορούν να λειτουργήσουν καλά μόνο όταν είμαστε
εκεί ο ένας για τον άλλον, δίνουμε ενθάρρυνση, στήριξη και δείχνουμε
κατανόηση. Ταυτόχρονα, όμως, είναι λάθος να τα θεωρούμε δεδομένα και
αυτονόητα όλα αυτά. Για να συνεχίσουμε να τα έχουμε, είναι απαραίτητο
να εκτιμάμε (και να το δείχνουμε) τη σημασία τους, αλλά και τη στάση
και τις προθέσεις εκείνου που μας τα προσφέρει. Πολλές φορές, η ρουτίνα
και η συνήθεια το κάνουν αυτό πολύ δύσκολο: Ο άνθρωπος που βλέπουμε
κάθε πρωί δίπλα μας και που μας δίνει ίσως τα περισσότερα, φαντάζει
συχνά ο λιγότερο υποσχόμενος. Χρειάζεται προσπάθεια και καμιά φορά
χρειάζεται να συγκρουστούμε έντονα για να τον ξαναδούμε με «άλλα
μάτια».
Με έναν καφέ το πρωί Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι σε
κάθε σχέση υπάρχουν σχεδόν καθημερινά αφορμές για να είμαστε
ευγνώμονες. Δεν θα τις προσέξουμε αν περιμένουμε μεγάλα και πολύ
θεαματικά πράγματα (δώρα, εκπλήξεις, ξεχωριστές προτάσεις, μεγάλες
αλλαγές), θα τις βρούμε όμως σε μικρές καθημερινές χειρονομίες, που
κάνουν τη ζωή μας λίγο πιο ευχάριστη, άνετη, συντροφική. Δεν είναι
ωραίο που κάποιος φτιάχνει τον καφέ το πρωί; Δεν ήταν ευχάριστο που
κάποιος ήρθε και μας πήρε όταν είχαν απεργία όλες οι συγκοινωνίες; Δεν
είναι άξιο ευγνωμοσύνης ότι κάποιος φροντίζει να είναι ωραίο το σπίτι
μας ή ότι κάποιος αναλαμβάνει να κάνει για εμάς τη φορολογική δήλωση
που τόσο βαριόμαστε;
Γερές βάσεις Όταν δύο άνθρωποι καταφέρνουν να
παρατηρούν και να αναγνωρίζουν αυτές τις μικρές καθημερινές «καλές
πράξεις» που κάνουν ο ένας για τον άλλον, βάζουν γερές βάσεις στη σχέση
τους. Kαι φυσικά το ίδιο ισχύει για όλα τα καλά μικρά πράγματα που μας
συμβαίνουν στη ζωή χωρίς να τους δίνουμε τη σημασία που τους αξίζει, κι
όμως είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνα για την καθημερινή μας ευτυχία. Και
κάτι ακόμα: Κανένας σύντροφος, και ο πιο τέλειος ακόμα, δεν μπορεί να
καλύψει ολοκληρωτικά την ανάγκη μας για αναγνώριση. Έχουμε ανάγκη από
περισσότερες και διαφορετικές πηγές αναγνώρισης για να νιώθουμε
επαρκείς και ισορροπημένοι.
Ένα «μπράβο»... ... στις γυναίκες
Έλλειψη αναγνώρισης: Πρόκειται για γυναικείο θέμα; Ίσως είναι οι
γυναίκες αυτές που παραπονιούνται συχνότερα ότι κανείς δεν τους λέει
«μπράβο» ή έστω «ευχαριστώ» γι’ αυτά που κάνουν. Και είναι αυτές που
απογοητεύονται συχνότερα από την έλλειψη αναγνώρισης στη δουλειά τους.
Ή μήπως είναι πιο κακομαθημένες; Μάλλον όχι, αν αναλογιστεί κανείς
πόσες διαφορετικές ευθύνες επωμίζονται, αλλά κυρίως ποιες είναι οι
ανάγκες τους. Η δουλειά της νοικοκυράς και της μητέρας είναι -πλέον-
από τις λιγότερο αναγνωρισμένες κοινωνικά. Μια μητέρα που μένει σπίτι
για να μεγαλώσει τα παιδιά της θεωρείται λίγο έως
πολύ αργόσχολη και σπάνια αναγνωρίζεται η προσφορά της. Μια μητέρα που
εργάζεται, από την άλλη, ακόμη κι αν είναι αναγνωρισμένη στο επάγγελμά
της, κάνει τόσες θυσίες για να τα καταφέρει σε όλα, που είναι δύσκολο
να της αναγνωριστούν. Σχεδόν πάντα υποβόσκει ένα παράπονο: Καταλαβαίνει
κανείς πόσο δύσκολο είναι όλο αυτό για μένα;
Στον επαγγελματικό χώρο
Όπως δείχνουν πάρα πολλές μελέτες σχετικά με την υγεία των
εργαζομένων, ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που προκαλούν ή
εντείνουν προβλήματα στη σωματική και την ψυχική τους υγεία είναι ο
βαθμός στον οποίο αισθάνονται ικανοποιημένοι από τη δουλειά τους και
από την ισορροπία που επικρατεί μεταξύ προσφερόμενης υπηρεσίας,
ανταμοιβής και αναγνώρισης. Όποιος στην εργασία του αισθάνεται να
εκτιμάται από τους ανωτέρους του και να αμείβεται ικανοποιητικά,
αισθάνεται σημαντικό και χρήσιμο μέλος της επαγγελματικής κοινότητας
στην οποία ανήκει. Αν για την ίδια δουλειά αμείβεται και εκτιμάται
λιγότερο, δεν αισθάνεται την αξία του, νιώθει ανασφαλής και χάνει το
ενδιαφέρον και το κίνητρο για τη δουλειά του. Αυτό, σε συνδυασμό με τη
μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα, την αβεβαιότητα που επικρατεί σε πολλά
επαγγέλματα, τους όλο και πιο απαιτητικούς ρυθμούς δουλειάς, ειδικά σε
υπεύθυνες θέσεις, αυξάνουν επικίνδυνα το εργασιακό στρες και τις
αποδεδειγμένες συνέπειές του: απουσίες, ασθένειες, ψυχικές διαταραχές,
καρδιαγγειακά προβλήματα.
Η μαρτυρία Πράγματι, όπως δείχνει η ιστορία του
Λευτέρη, ξεκίνησε με πολύ ενθουσιασμό στα 26 του και ρίχτηκε με τα
μούτρα στη δουλειά. Ως απλός υπάλληλος στο λογιστικό τμήμα της
εταιρείας αρχικά, πήρε μετά από ενάμιση χρόνο επάξια τη θέση
προϊσταμένου του τμήματος. Συνέχισε δουλεύοντας με τον ίδιο ζήλο, συχνά
παραμελώντας τη φίλη του, τις παρέες, τους δικούς του. Από μια στιγμή
κι έπειτα, όμως, δεν ερχόταν καμία αναγνώριση για όσα προσέφερε, τις
πολλές ώρες, την προσπάθεια, την επιμονή του. Άρχισε να βλέπει άλλους
που δούλευαν λιγότερο να εξελίσσονται. Δεν έπαψε, όμως, να προσπαθεί,
αλλά και να απογοητεύεται ξανά και ξανά. Τέσσερα χρόνια μετά την
προαγωγή του, έπαθε ένα break down, που ο γιατρός εξήγησε ως σωματική
και ψυχική υπερκόπωση.
... στους άνδρες
Για τους άνδρες, το πρόβλημα της έλλειψης αναγνώρισης είναι εντονότερο
όταν «δίνουν τα πάντα» για το επάγγελμά τους και επικεντρώνονται -συχνά
επί σειρά ετών- σε αυτό, προσφέροντας «τον καλύτερό τους εαυτό». Οι
άνδρες αυτοί ταυτίζονται σχεδόν απόλυτα με την αξία που έχουν στη
δουλειά τους και με την επαγγελματική τους επιτυχία και καταρρακώνονται
όταν λείψουν η αναγνώριση, η θετική αξιολόγηση και η προσήκουσα
ανταμοιβή.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Όταν δεν είναι στο χέρι μας
Υπάρχει, λοιπόν, τρόπος να πάρουμε, αλλά και να δώσουμε, περισσότερη
ευγνωμοσύνη, εκτίμηση και αναγνώριση; Όσον αφορά τη δουλειά, δεν
περνάει ασφαλώς από το χέρι μας. Ένας κακότροπος, ακατάλληλος, αγενής ή
αδιάφορος προϊστάμενος είναι «τοξικός» όχι μόνο για τους υφισταμένους
του, αλλά και για το κλίμα και την απόδοση της εταιρείας ή του
οργανισμού που υπηρετεί ή του οποίου ηγείται. Εμείς μπορούμε, παρ’ όλα
αυτά, να διεκδικήσουμε την αναγνώριση που πιστεύουμε ότι μας αξίζει
κατ’ αρχάς από τον ίδιο μας τον εαυτό, αλλά και από συναδέλφους,
φίλους, συγγενείς.
Άνθρωποι εμπιστοσύνης Το μεγαλύτερο λάθος που μπορεί
να κάνει κάποιος που δεν παίρνει αναγνώριση σε μια σχέση είναι να
αρχίσει να πιστεύει ότι πράγματι δεν αξίζει τίποτα και δεν δικαιούται
να περιμένει αναγνώριση. Γι’ αυτό, είναι σημαντική η γνώμη προσώπων που
εμπιστευόμαστε. Από αυτούς μπορούμε να μάθουμε αν πράγματι αξίζουμε
περισσότερη αναγνώριση για τη δουλειά που κάνουμε ή αν χρειάζεται να
κάνουμε βελτιώσεις.
Η κ. Λουίζα Βογιατζή είναι συμβουλευτική ψυχολόγος.
Ημερολόγιο
Τετ Ιουλ 08, 2020 1:07 pm από 
