«Μπορεί ένας σκηνοθέτης να βρει υπομονή, καλοσύνη και ανιδιοτέλεια;»

Στη «Σιωπή», ο κορυφαίος σκηνοθέτης Μάρτιν Σκορσέζε, που ξεκίνησε να γίνει παπάς, ασχολείται για ακόμα μια φορά με ένα δύσκολο πνευματικό θέμα | EPA/GUILLAUME HORCAJUELO
22.01.2017, 18:34 | Ετικέτες: σκηνοθέτες, ηθοποιοί, ταινίες, θρησκείες
Συντάκτης:
Έρση Δανού
Η εικόνα του μικρού Μάρτιν σε ένα από τα προσφυγικά διαμερίσματα του Λόουερ Ιστ Σάιντ, στο Μανχάταν, να κοιτάζει τους άγριους δρόμους της «Μικρής Ιταλίας», ασθενικός, κλεισμένος στο σπίτι με τους αυστηρούς καθολικούς γονείς του, ρίχνει φως στην ενήλικη ζωή του.

Οι γονείς του, και οι δύο εργάτες στα υφασματάδικα της Νέας Υόρκης, τον πήγαιναν στο σινεμά μια και το άσθμα του τον εμπόδιζε να παίξει με τα άλλα παιδιά στη γειτονιά. Από τότε έφτιαχνε ταινίες με τη φαντασία του και στο χαρτί – «σκηνοθεσία/παραγωγή Μάρτιν Σκορσέζε».



Ο Αντριου Γκάρφιλντ σε σκηνή από την ταινία «Σιωπή» |
Με τη δύναμη της φαντασίας και της θέλησης ξέφυγε από το πεπρωμένο της εργατικής συνοικίας, όμως αυτή η συνοικία και αυτό το σπίτι με αυτούς τους γονείς τον ακολούθησαν παντού. «Εξύμνησε» τους δρόμους και τα πρόσωπα της παιδικής του ηλικίας χωρίς να αποκρύπτει τα μοιραία ελαττώματά τους, τη σκληρότητα και τη βία, αλλά και την απίστευτη ζωτική ενέργεια που μόνο ένας νεαρός Ρόμπερτ ντε Νίρο θα μπορούσε να εκπροσωπήσει.

Ανάμεσα, όμως, στο πλήθος από ταινίες-σταθμούς για τον αμερικανικό κινηματογράφο, μάλλον σε στιγμές εσωτερικής ανησυχίας, ο Σκορσέζε καταπιάστηκε και με πνευματικά θέματα - την τολμηρή διασκευή του έργου του Καζαντζάκη «Ο τελευταίος πειρασμός» (1988), τον βίο του Θιβετιανού θρησκευτικού αρχηγού Δαλάι Λάμα στο «Kundun» (1997) και μόλις φέτος τη «Σιωπή», διασκευή του βιβλίου του Σουσάκου Εντο γύρω από τα μαρτύρια των Ιησουιτών στην Ιαπωνία του 17ου αι. και την αλλαγή πίστης.

Οι τρεις αυτές ταινίες αποτελούν ένα πολύ μικρό μέρος του έργου του, ακολουθούν όμως ένα νήμα που ξεκινά από το ίδιο πάντρεμα θρησκείας και βίας, αυτού του παθιασμένου χορού της ανθρώπινης φύσης, που τον σαγήνευσε σε πολύ μικρή ηλικία.

• Είχατε κατά νου να κάνετε την ταινία εδώ και πολλά χρόνια. Γιατί το καθυστερήσατε;

Το βιβλίο με συγκίνησε τόσο που θέλησα να αποκτήσω τα δικαιώματα. Τα πήραμε σχετικά γρήγορα, αλλά δεν ήμουν έτοιμος να γράψω το σενάριο. Νόμιζα ότι το είχα καταλάβει, μα όταν προσπάθησα να το γράψω μαζί με τον Τζέι Κοκς το 1991 και το 1992, δεν το κατάφερα. Πραγματικά δεν μπορούσα να καταλάβω τι ήταν απαραίτητο και τι όχι. Και ειδικά οι τελευταίες 20 σελίδες ήταν ένα μεγάλο μυστήριο για μένα: τις διάβαζα και τις ξαναδιάβαζα προσπαθώντας να αποφασίσω πώς θα τις κινηματογραφούσα, τι θα πει «αποστασία»...

Και ενώ εγώ προσπαθούσα να καταλάβω το βιβλίο και να βρω τον τρόπο να το ερμηνεύσω, ο κάτοχος των δικαιωμάτων είχε προβλήματα, μπήκε στη φυλακή και εμφανίστηκαν άλλοι που δήλωναν ότι τους ανήκαν. Ενας γόρδιος δεσμός νομικών και οικονομικών προβλημάτων και οι συμμετέχοντες άρχισαν να απομακρύνονται. Στο μεταξύ κάθε λίγους μήνες μελετούσα το βιβλίο και κρατούσα σημειώσεις – τόσο πολλές που έπρεπε να τις χρονολογώ. Αλλά είχα και τη ζωή μου να ζήσω – σχέσεις, οικογένεια, άλλες ταινίες. Τελικά το 2005 αποφάσισα τη δομή του σεναρίου.

Τα Χριστούγεννα του 2006, ο Τζέι Κοκς κι εγώ τελειώσαμε το πρώτο σχέδιο. Αλλά πάλι δεν κάναμε την ταινία λόγω νομικών και οικονομικών προβλημάτων. Η επόμενη φορά που νόμιζα ότι θα την κάναμε ήταν το 2009, όταν πήγαμε στο Τόκιο και το Ναγκασάκι, βρήκαμε τους περισσότερους Ιάπωνες ηθοποιούς που παίζουν, τσεκάραμε τις τοποθεσίες στις οποίες αναφέρεται ο Εντο και συναντήσαμε μερικούς χριστιανούς και όλους τους πνευματικούς αρχηγούς της περιοχής.

Αλλά πάλι υπήρχαν πολλές περιπλοκές και δεν έγινε η ταινία. Ομως στο κεφάλι μου ξεκαθάριζε η ακριβής ερμηνεία που ήθελα να δώσω. Στο τέλος ο Ανγκ Λι μας πρότεινε να σκεφτούμε την Ταϊβάν για τα γυρίσματα. Βρήκαμε άριστες τοποθεσίες και καλές τιμές.

• Τι ρόλο παίζει το θέμα της πίστης στην ταινία, στη δουλειά σας γενικότερα, στη ζωή σας;

Η έρευνά μου γύρω από το θέμα της πίστης δεν τελειώνει ποτέ. Συνειδητοποιώ ότι μπορείς να έχεις πίστη, αλλά η πίστη σου να μην επηρεάζει κανέναν. Να έχεις πίστη, αλλά να μη νιώθεις καμία συμπόνια για κανέναν. Να κάνεις σφάλματα και να νιώθεις ότι δεν υπάρχει σωτηρία για σένα. Λέει κάπου στην ταινία ο Κιτσιχίρο: «Οταν σε είδα, πάτερ Γκάρπε, πίστεψα ότι ο Θεός θα με δεχθεί πάλι».

Αυτή είναι και η δική μου ζωή. Ετοιμαζόμουν να γίνω ιερέας, αλλά δεν τα κατάφερα. Είχα έναν μέντορα παπά στο Λόουερ Ιστ Σάιντ, που με επηρέασε στην εφηβική μου ηλικία.

Μου έδινε βιβλία να διαβάσω, ήταν συμπονετικός αλλά και σκληρός, όπως η ζωή εκεί. Ηθελα να γίνω σαν αυτόν, αλλά στη θεολογική σχολή συνειδητοποίησα ότι δεν μπορείς να αφοσιωθείς σε ένα έργο ζωής επειδή θες να μοιάσεις σε κάποιον. Πρέπει να πηγάσει από μέσα σου. Και πού βρίσκεται μέσα σου; Υπάρχει μέσα σου; Η αναζήτηση δεν τελειώνει ποτέ λοιπόν. Και εκεί που νόμιζα ότι κάτι είχα πλησιάσει στο «Οργισμένο είδωλο», πάλι μου ξέφυγε.

Ο «Τελευταίος πειρασμός» ήταν για μένα ένα μεγάλο βήμα στη διαδικασία συμφιλίωσής μου με αυτά τα ζητήματα και οι ταινίες «Μετά τα μεσάνυχτα» και «Το χρώμα του χρήματος» ένα είδος εξάσκησης, σαν να πήγαινα στο γυμναστήριο μέχρι να καταφέρω να τον γυρίσω.

Το ενδιαφέρον είναι ότι το βιβλίο «Σιωπή» μού το έδωσε ο αρχιεπίσκοπος Πολ Μουρ όταν είδε τον «Τελευταίο πειρασμό». Το διάβασα ενώ σκηνοθετούσα τα «Καλά παιδιά». Και όταν έφτασα στον επίλογο, ήξερα ότι, αν έβρισκα τον τρόπο να το κάνω ταινία, θα με βοηθούσε να διεισδύσω βαθύτερα στο θέμα, που τελικά δεν είναι άλλο από την αξία της ζωής.

• Δηλαδή;

Στη ζωή μου πέρασα προσωπικές δοκιμασίες - φίλοι, γεράματα, θάνατοι, ασθένειες, παιδιά… Δεν είμαι άνθρωπος της οικογένειας, αλλά, απ’ την άλλη, αυτή είναι η πραγματικότητα. Και έπρεπε πάντα να βρίσκω μια ισορροπία της πραγματικότητας με τη δουλειά μου, να προσπαθώ μέσα από τη δουλειά μου να αποκτώ καλύτερη σχέση με την πραγματικότητα.

Μπορείς να εκφράσεις στις ταινίες κάτι που σε απασχολεί; Μπορείς να βρεις την καλοσύνη, την υπομονή και την ανιδιοτέλεια, παρ’ όλο που είσαι σκηνοθέτης (γέλια); Και τι είναι ή ανιδιοτέλεια, πώς μπορούμε να την κάνουμε πράξη; Οταν κατάλαβα την ουσία αυτής της προσπάθειάς μου, τότε μπόρεσα να κάνω τη «Σιωπή». Ηταν για μένα σαν ένα προσκύνημα.

• Βλέποντας την ταινία, αισθάνθηκα πως ήταν και μια έκκληση για λύτρωση. Κάνω λάθος;

Οχι. Αλλά δεν είναι παράξενο να κάνει κάποιος ταινίες και ταυτόχρονα να μιλάει για λύτρωση και σωτηρία; Ομως από κει έρχομαι, αυτά τα ζητήματα δεν σταμάτησαν ποτέ να με απασχολούν. Η ταινία δεν έχει τελειώσει για μένα, θα παραμένει πάντα άλυτη στο μυαλό μου. Μοιάζει από μια άποψη με το «Οργισμένο είδωλο», όταν ο πρωταγωνιστής κοιτάζεται στον καθρέφτη και αποδέχεται και συγχωρεί τον εαυτό του. Πριν αποδεχτεί κανείς συγχώρεση από τον Θεό, πρέπει να αντιμετωπίσει τον εαυτό του.

• Φανατισμός και οικονομικοί λόγοι ήταν πάντα η αιτία των θρησκευτικών πολέμων. Τώρα, στον 21ο αιώνα, βιώνουμε μια παρόμοια κατάσταση με την Ιαπωνία του 17ου αι. Τι ελπίδες μπορεί να έχει ο κόσμος όταν οπισθοχωρεί προς τις Σταυροφορίες και τον Μεσαίωνα;

Είναι τρομακτικό. Είναι παράξενο ότι η ταινία βγαίνει τώρα, ύστερα από τόσα χρόνια και καθυστερήσεις. Οταν αρχίζεις να τεμαχίζεις τον κόσμο, για λόγους εθνικής προστασίας, φέρνεις το ένα έθνος απέναντι στο άλλο. Αντί να είμαστε ανοιχτοί στο να καταλάβουμε την άλλη κουλτούρα, παλινδρομούμε. Είναι πολύ ανησυχητικό. Η θρησκεία πιστεύω ότι αναλαμβάνει τα πολιτικά μας αδιέξοδα.

Μουσική, η πιο αγνή τέχνη

• Πείτε μας για τον ρόλο που παίζει η μουσική στη δημιουργική ζωή σας. Εκτός από την πρόσφατη τηλεοπτική σειρά Vinyl, έχετε ολοκληρώσει πολλά ντοκιμαντέρ για ροκ συγκροτήματα.

Η οικογένειά μου ήταν της εργατικής τάξης, δεν υπήρχαν βιβλία στο σπίτι. Είχα μόνο μουσική και σινεμά. Η μουσική μού μιλούσε μ’ έναν αφαιρετικό τρόπο, συναισθηματικό και πνευματικό, είτε άκουγα τζαζ είτε κλασική ή οτιδήποτε άλλο. Αυτή η αίσθηση δεν χάθηκε ποτέ. Υπάρχει κάτι που μόνο η μουσική μπορεί να εκφράσει. Πηγάζει κατευθείαν από το σώμα και τη φωνή, με λόγια ή χωρίς.

Είναι ένα δώρο για τον άνθρωπο και, σαν τέχνη, μάλλον η αγνότερη. Με εμπνέει. Για τη «Σιωπή», όμως, είχα πρόβλημα, προσπαθούσα χρόνια να βρω την κατάλληλη μουσική. Αισθανόμουν ότι αυτή η ταινία δεν «σηκώνει» μουσική, καλύτερα να την αφήσεις να παίξει μόνη της, όπως την ανακάλυψαν οι ιεραπόστολοι.



Οταν επισκεπτόμουν πιθανούς τόπους γυρισμάτων, άκουγα τον ήχο της... ησυχίας, στην Ταϊβάν, βατράχους και πουλιά. Τα ζώα έχουν μια ασυνείδητη αρμονία με το πνεύμα της ύπαρξης, που είναι παντού τριγύρω μας. Προσπάθησα λοιπόν να δημιουργήσω ήχους βασισμένους στη μουσική της φύσης: τζιτζίκια, πουλιά, ωκεανός.

Εκανα ριψοκίνδυνες ταινίες χάρη σε Ντε Νίρο και Ντι Κάπριο

• Πότε συνειδητοποιήσατε ότι ο κινηματογράφος ήταν το «κάλεσμά» σας; Οταν σχεδιάζατε storyboards;

Ναι, όταν σχεδίαζα τα storyboards. Αλλά τότε, στη Νέα Υόρκη του 1955, δεν υπήρχε ανεξάρτητος κινηματογράφος εκτός από μια-δυο ταινίες του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Στο τέλος της δεκαετίας του ‘50 ο Κασσαβέτης σκηνοθέτησε τις «Σκιές», ενώ ταυτόχρονα άλλαξε η τεχνολογία, απαλλάσσοντάς μας από το βάρος των παραγωγών του στούντιο, δίνοντάς μας την ευκαιρία να κάνουμε ταινίες με άλλο τρόπο.

Είχαμε πια τη δυνατότητα να γυρίσουμε σε 16mm, κάτι που είχε τεράστια σημασία το 1965 και το 1966. Αυτό συνέπεσε με τον καιρό που παράτησα τη θεολογική σχολή. Με κάποιο τρόπο το πάθος που ένιωθα διοχετεύτηκε στον κινηματογράφο.

• Είστε ένας από τους πιο φημισμένους σκηνοθέτες, αλλά δεν είναι πάντα εύκολο, ακόμα και για σας, να σκηνοθετείτε. Πιστεύετε ότι το εμπόριο πάντα νικάει την τέχνη;

Το εμπόριο είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας στο Χόλιγουντ, ειδικά τα τελευταία 30 χρόνια. Ωστόσο νομίζω ότι είχα την ικανότητα να κάνω μερικές ριψοκίνδυνες ταινίες, χάρη στους ηθοποιούς, που με στήριζαν κι εγώ αυτούς, στα δικά τους πρότζεκτ.

Με τον Ρόμπερτ ντε Νίρο και τον Λεονάρντο ντι Κάπριο είχαμε τη δυνατότητα να κάνουμε ταινίες που αλλιώς δεν θα γίνονταν, όπως το «Νησί των καταραμένων». Για μένα το ερώτημα είναι πάντα: Θέλεις πραγματικά να κάνεις την ταινία; Τι είσαι διατεθειμένος να θυσιάσεις την εποχή που δεν αμείβεσαι για δυόμισι χρόνια, ενώ παράλληλα οικογενειακές υποθέσεις μένουν στάσιμες; Πιστεύω ότι αν πραγματικά θέλεις να κάνεις μια ταινία, πρέπει να την κάνεις με έναν τρόπο που σε αποδεσμεύει από το χρήμα, δηλαδή όπως μπορείς.

Ετσι έγιναν οι «Κακόφημοι δρόμοι» και ο «Ταξιτζής» με πάρα πολύ χαμηλούς προϋπολογισμούς. Ο οικονομικός παράγοντας δεν θα ’πρεπε να μας εμποδίζει, ειδικά με τη σημερινή τεχνολογία.

• Πώς γνωρίσατε τον Ρόμπερτ ντε Νίρο;

Tον συνάντησα πρώτη φορά το 1969 στο διαμέρισμα του Τζέι Κοκς, μας έφερε σε επαφή ο Μπράιαν ντε Πάλμα. Οταν με είδε, μου είπε «σε ξέρω, ήσουν φίλος του Τζόεϊ» και ανέφερε κάποιους παιδικούς μου φίλους. Μεγάλωσε κι αυτός στη γειτονιά μου, αλλά σε άλλες παρέες.

Αργότερα, όταν είδε το «Who’s that knocking at my door», την πρώτη μου μεγάλου μήκους ταινία, αισθάνθηκε ότι καταλάβαινα τον κόσμο στον οποίο μεγαλώσαμε. Του ζήτησα να παίξει στους «Κακόφημους δρόμους», ήταν ο μόνος που θα μπορούσε. Ημουν επίσης φίλος με τον Χάρβεϊ Καϊτέλ τότε, ήταν από το Μπρούκλιν, παρόμοια κατάσταση. Δεν αισθανόμουν ότι δούλευα με αστέρες του κινηματογράφου, αλλά με τους φίλους μου.










http://www.efsyn.gr/arthro/mporei-enas-skinothetis-na-vrei-ypomoni-kalosyni-kai-anidioteleia