Η φιλοσοφία Ζεν στην Κίνα και Ιαπωνία

του κ. Γιώργου Α. Πλάνα , Καθ. Φιλοσοφίας, Προέδρου του Διεθνούς Πολιτιστικού και Φιλοσοφικού Οργανισμού «Νέα Ακρόπολη» στην Ελλάδα.

Η λέξη Ζεν είναι η μετατροπή στη Γιαπωνέζικη γλώσσα του Ινδικού όρου DHYANA, που σημαίνει διαλογισμός ή διαρκής στοχασμός σε μια ιδέα.
Oταν εισήλθε στην Κίνα αυτή η μη ορθόδοξη (γιατί δεν δίνει σημασία στην μελέτη των ιερών κειμένων) βουδιστική Σχολή ο όρος αποδόθηκε σαν Τζαν. Σύμφωνα με την παράδοση, ο ιδρυτής της Σχολής Τζαν ήταν ο Ινδός πατριάρχης του Βουδισμού, ο Μποντιντάρμα, που μετέφερε την έδρα της βουδιστικής πατριαρχίας στην Κίνα τον 6ο αι. μ.Χ. Τότε ίδρυσε εκεί ένα μοναστήρι, που κατά μερικούς μελετητές ήταν το Σάο Λιν, και δίδαξε στους μοναχούς μυστικές μεθόδους προσέγγισης της βουδιστικής αλήθειας, ανάμεσα στις οποίες είναι και αυτή του Ζεν.

Αυτές οι μέθοδοι, που συνδυάστηκαν με ψυχοσωματικές ασκήσεις και γυμναστική, θα αποτελέσουν τον αρχικό πυρήνα των κινέζικων πολεμικών Τεχνών ή Κουνγκ Φου (1). Κατά την παράδοση ο ίδιος ο Μποντιντάρμα έλεγε ότι αυτή η μυστική διδασκαλία του Τζαν ή Ζεν είχε μεταδοθεί από τον ίδιο τον Βούδα στον μαθητή του Κασιάπα και από αυτόν στους μεταγενέστερους πατριάρχες του Βουδισμού μέχρι αυτόν.
Ετσι πρώτος πατριάρχης του Βουδισμού Ζεν θεωρείται ο μεγάλος Μύστης Μποντιντάρμα, αν και τα απόλυτα τεκμηριωμένα ιστορικά στοιχεία για την αρχή του Ζενισμού ξεκινούν από τον Χούι Νεγκ (638-713) και τον Σεν Σίου (609-706), που έδρασαν αντίστοιχα στη Νότια και τη Βόρεια Κίνα.

Παρόλα αυτά οι ιδέες του Ζεν υπήρχαν ήδη στην Κίνα στην ουσιαστική τους μορφή, σχεδόν δύο αιώνες πριν από την άφιξη του Μποντιντάρμα, στη φιλοσοφία του Σενγκ Τσάο και του Τάο Σεγκ, που έζησαν μεταξύ του 4ου και του 5ου αιώνα μ.Χ. Ο πρώτος υποστήριζε ότι η συγχώνευσή μας με το Κενό ή Μη Ον για να είναι πραγματική πρέπει να είναι ολοκληρωτική. Ο δεύτερος δίδαξε ότι η βουδιστική φώτιση επιτυγχάνεται ακαριαία. Και οι δύο αυτές αντιλήψεις αποτελούν τις κεντρικές ιδέες που θα χαρακτηρίσουν τον μεταγενέστερο βουδισμό Ζεν, τόσο στην Κίνα όσο και αργότερα στην Ιαπωνία.

Στην Ιαπωνία ο βουδισμός Ζεν άρχισε να αναπτύσσεται από τον 12ο αιώνα, αφού ο ορθόδοξος βουδισμός είχε πλέον στη χώρα αυτή μια παράδοση περίπου 6 αιώνων, μια που εισήχθηκε λίγο αργότερα από την εγκατάσταση του Μποντιντάρμα στην Κίνα, τον 6ο αι. μ.Χ.

Πραγματικά η λέξη Ζεν είναι γιαπωνέζικη, όπως είδαμε, και είναι σύντμηση της λέξης Ζέννο που σημαίνει διαλογισμός.

Ο Βουδισμός επικράτησε σχετικά εύκολα στην Ιαπωνία, αν και όχι τόσο στη φιλοσοφική του μορφή όσο στη θρησκευτική. Αναμείχθηκε γρήγορα με τα στοιχεία της ντόπιας παραδοσιακής θρησκείας, του Σιντοϊσμού, κι έτσι δημιουργήθηκε μια εντελώς διαφορετική μορφή του Βουδισμού, αυτή του γιαπωνέζικου Βουδισμού. Η ανάπτυξη όμως των φιλοσοφικών στοιχείων έγινε αργότερα, με την εισαγωγή των αντιλήψεων Ζεν του Κινέζικου Βουδισμού.

Πραγματικά η Γιαπωνέζικη φιλοσοφία, με την ανάπτυξη του Βουδισμού Ζεν, παίρνει αξιόλογες διαστάσεις.

Η μεταβίβαση της διδασκαλίας στο Ζεν γίνεται μέσω του λεγόμενου Κοάν. Δεν πρόκειται για μια θεωρητική διδασκαλία αλλά για μια μορφή συμβολικής επικοινωνίας δασκάλου-μαθητή, που αποσκοπεί στη βιωματική απόκτηση της ακαριαίας φώτισης από τον μαθητή. Για να επιτευχθεί αυτό το Κοάν χρησιμοποιεί διάφορους τρόπους, όπως για παράδειγμα το διάλογο, την παραβολή, τη σιωπή, ακόμη και το χτύπημα στον μαθητή. Οι τρόποι αυτοί δεν είναι αντιφατικοί μεταξύ τους γιατί κάθε τρόπος μπορεί να γίνει Κοάν. Εξ άλλου στο Ζεν δεν υπάρχει η δυνατότητα αντίφασης, γιατί λειτουργεί πέρα από το δυϊκό τρόπο σκέψης του νου μας, ο οποίος είναι η αιτία της δημιουργίας των αντιφάσεων ανάμεσα στα πράγματα ή τις καταστάσεις.

Η διδασκαλία του Ζεν προσπαθεί να βοηθήσει τον μαθητή να υπερβεί τον λογικό νου και να αντιληφθεί την πραγματικότητα με ένα ανώτερο όργανο αντίληψης, την διαίσθηση, το στοιχείο Βούδι, που ξεπερνάει την δυϊκή θεώρηση του κόσμου. Η καλλιέργεια του "βουδικού" στοιχείου μέσα στον μαθητή είναι αυτό που θα του επιτρέψει την φώτιση και την υπέρβαση των ορίων του νου Κάμα-Μάνας, της συμβατικής ανθρώπινης λογικής.

Ετσι το Ζεν λειτουργεί με το υποσυνείδητο και προσπαθεί να διευρύνει το συνειδητό μας μέρος πέρα από τα στενά του όρια. Για αυτό μερικοί Δάσκαλοι του Ζεν λένε ότι ο μαθητής δεν πρέπει να σκέπτεται με το μυαλό του αν θέλει να καταλάβει το Ζεν. Πρέπει να "σκέπτεται" με την κοιλιά, με το υπογάστριο, δηλ. πρέπει να νιώθει την αλήθεια και όχι να προσπαθεί να την κατανοήσει.

Πρέπει να είναι αυθόρμητος, για να μπορεί να μπαίνει στην "φυσική ροή" του Πραγματικού, του Ενός-Παντός. Αυτός είναι ίσως ένας από τους λόγους που κάνουν τον βουδισμό Ζεν τόσο δυσνόητο και απρόσιτο στο δυτικό μελετητή, ο οποίος είναι συνηθισμένος σε έναν οριζόντιο και πεζό ορθολογιστικό τρόπο σκέψης. Η μεθοδολογία του Ζεν, περιπλοκότατη μέσα στη φαινομενική της απλότητα, επιτρέπει τη βίωση της Αλήθειας και της Ζωής και όχι την κατανόησή της.

Ας παραθέσουμε όμως καλύτερα δύο παραδείγματα Κοάν του Γιαπωνέζικου Ζεν.

Ο Γιοσού ρώτησε τον Δάσκαλο Νάνσεν:

- Ποια είναι η Οδός;
Ο Νάνσεν είπε:
- Η καθημερινή ζωή είναι η Οδός.
Ο Γιοσού ξαναρώτησε:
- Μπορεί να μελετηθεί;
Ο Νάνσεν είπε:
- Αν προσπαθήσεις να τη μελετήσεις θα βρεθείς πολύ μακριά της.
Και ο Γιοσού ρώτησε:
- Αν δεν την μελετήσω πώς θα καταλάβω ότι είναι η Οδός;
Ο Νάνσεν είπε:
- Η Οδός δεν ανήκει στον κόσμο της αντίληψης ούτε κι ανήκει στον κόσμο της μη αντίληψης. Η νοητικότητα είναι αυταπάτη και η μη νοητικότητα είναι χωρίς νόημα. Αν θέλεις να φθάσεις την πραγματική οδό πέρα από κάθε αμφιβολία, βάλε τον εαυτό σου στην ίδια ελευθερία με τον Ουρανό. Μην τον ονομάζεις ούτε καλό ούτε όχι καλό.

Με αυτά τα λόγια ο Γιοσού φωτίστηκε.

Το δεύτερο μας μιλάει για μια ιστορία του δασκάλου Ζεν Ίγκιου.

Λίγο πριν πεθάνει ο Νινακάβα τον επισκέφθηκε ο Ίγκιου, ο οποίος τον ρώτησε:

- Να σε οδηγήσω παρά πέρα;
Ο Νινακάβα αποκρίθηκε:
- Ήρθα εδώ μόνος και θα φύγω από εδώ μόνος. Τι βοήθεια μπορείς να μου δώσεις εσύ;
Ο Ίγκιου απάντησε:
- Αν νομίζεις ότι πραγματικά έρχεσαι και πηγαίνεις, αυτή είναι η αυταπάτη σου. Ας σου δείξω την Οδό όπου δεν υπάρχει ερχομός και πηγαιμός.

Με τα λόγια αυτά ο Ίγκιου είχε αποκαλύψει την Οδό τόσο καθαρά, που ο Νινακάβα χαμογέλασε και πέθανε."

Σήμερα ο Βουδισμός Ζεν συνεχίζει να υπάρχει στην Ιαπωνία και μάλιστα τις τελευταίες δεκαετίες έχει διεισδύσει στη Δύση, επηρεάζοντας βαθιά τον σύγχρονο ψυχαναλυτικό τρόπο σκέψης και αποτελώντας μια σημαντική μέθοδο προσέγγισης του Αληθινού, προσφέροντας έτσι στον στεγνό δυτικό ορθολογισμό μια διέξοδο για την αποκατάσταση της ψυχοσωματικής του ισορροπίας.

nea-acropoli.gr

» Σεισμός 7,6 Ρίχτερ στον Ινδικό και 6,4 στην Ιαπωνία
» Καπνιστής «φρενάρει» τρένο στην Κίνα
» Φωτιές στην Κίνα έκαιγαν 60 ολόκληρα χρόνια

kairos Athina

Η φιλοσοφία Ζεν στην Κίνα και Ιαπωνία