Πίνδος-Προστατευόμενη περιοχή

Η απαράμιλλη φυσική ομορφιά της Βόρειας Πίνδου και η πλούσια βιοποικιλότητά της είναι αποτέλεσμα των κλιματικών συνθηκών, του γεωμορφολογικού αναγλύφου και της εδαφικής σύστασης της περιοχής σε συνδυασμό με τη μακραίωνη επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Η οροσειρά βρίσκεται στη βορειοδυτική γωνιά της Ελλάδας και περιλαμβάνει τα ορεινά συγκροτήματα του Σμόλικα (2637μ.), του Γράμμου (2520μ.), της Τύμφης (2497μ.), του Λύγκου (2177μ.), της Βασιλίτσας (2249 μ.), καθώς επίσης και πολλά άλλα μικρότερα βουνά όπως η Τσούκα Ρόσσα, το Φλάμπουρο, το Μιτσικέλι, το Ταμπούρι, ο Ζυγός και το Βόο.

Από τη Βόρεια Πίνδο πηγάζει ο ποταμός Αώος ο οποίος και τη διασχίζει στο μεγαλύτερο μέρος της. Ο Βοϊδομάτης είναι μεν μικρότερο ποτάμι χαρακτηρίζει όμως την περιοχή του Βίκου και της ομώνυμης χαράδρας. Αώος και Βοϊδομάτης συναντώνται στον κάμπο της Κόνιτσας, όπου με την σειρά τους ενώνονται με τον Σαραντάπορο ο οποίος έρχεται από τα Βορειοανατολικά και κυλά ανάμεσα στο Γράμμο και το Σμόλικα.. Επίσης από τη Βόρεια Πίνδο πηγάζει ο Αλιάκμονας και οι παραπόταμοί του, Βενέτικος και Παρμόριτσα, καθώς επίσης και ο Μετσοβίτικος με τους παραποτάμους του Βάρδα και Ζαγορίτικο.

Η βλάστηση της περιοχής είναι πλουσιότατη – υπάρχουν περισσότερα από 1750 είδη φυτών, πολλά από τα οποία είναι σπάνια και προστατευόμενα . Από αυτά, στα χαμηλά υψόμετρα συναντώνται μεσογειακά είδη θάμνων και δέντρων όπως η αριά, η κουμαριά και το πουρνάρι, ενώ ψηλότερα υπάρχουν δάση με βελανιδιές και ακόμη πιο πάνω δάση με οξιές και κωνοφόρα (μαυρόπευκα και έλατα). Κοντά στις κορυφές υπάρχουν δάση με ρόμπολα καθώς και εκτεταμένα υπαλπικά λιβάδια. Εξαιρετικά πλούσια είναι επίσης και πανίδα της Βόρειας Πίνδου καθώς στην περιοχή ζουν σχεδόν 300 είδη σπονδυλοζώων, με πιο γνωστό το σπάνιο και απειλούμενο αγριόγιδο.

Στα χαμηλότερα υψόμετρα, στις πλαγιές των βουνών και τις κοιλάδες της Β. Πίνδου, βρίσκεται απλωμένο ένα εκτεταμένο δίκτυο ορεινών οικισμών που περιλαμβάνει περισσότερα από εκατό χωριά και δύο κωμοπόλεις. Οι κάτοικοι όλων αυτών των οικιστικών ενοτήτων ανέπτυξαν στο πέρασμα των αιώνων τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους βασισμένοι στον παραδοσιακό τρόπο ζωής και την αλληλεπίδραση με τους γείτονές τους.

Το ανθρωπογενές περιβάλλον με τους διάσπαρτους στο χώρο οικισμούς, τα διάσημα γεφύρια της περιοχής και τις υπόλοιπες ανθρώπινες κατασκευές: τους λιθόστρωτους δρόμους, βρύσες, υδροκίνητες εγκαταστάσεις, μεταβυζαντινές εκκλησίες και μοναστήρια παρουσιάζει σημαντικό πολιτισμικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον.

Σημαντικό στοιχείο για την ταυτότητα της περιοχής αποτελούν και οι παραγωγικές δραστηριότητες που διατηρούνται, όπως η κτηνοτροφία που διεξάγεται σε πολλές περιπτώσεις ακόμη με παραδοσιακές μεθόδους. Μάλιστα, παρά το γεγονός ότι ο αριθμός τους όσο πάει και λιγοστεύει, υπάρχουν ακόμη Σαρακατσάνοι νομάδες κτηνοτρόφοι που εγκαθίστανται με τα κοπάδια τους κάθε καλοκαίρι σε αρκετά από τα λιβάδια και τα υπαλπικά οροπέδια της Βόρειας Πίνδου.

Όμως και αυτός ο πανέμορφος και τεράστιας οικολογικής αξίας τόπος αντιμετωπίζει σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα. Τα κυριότερα από αυτά είναι: η μείωση της ποικιλότητας των βιοτόπων, η μείωση της έκτασης πολύτιμων ώριμων δασών, η αύξηση της έκτασης και της έντασης της λαθροθηρίας, της λαθραλιείας, της λαθροσυλλογής ζωντανών οργανισμών και ενόχλησης της άγριας πανίδας, η αύξηση της έντασης των δραστηριοτήτων αισθητικής υποβάθμισης του τοπίου, η εξαφάνιση ορισμένων ειδών ζώων και δραματική μείωση των πληθυσμών άλλων ειδών, η δέσμευση των νερών πηγών, ρεμάτων και ποταμών με φράγματα και εκτροπές.

Όλα τα παραπάνω περιβαλλοντικά προβλήματα εντείνονται από το γεγονός πως μέχρι σήμερα απουσιάζει ένας αποτελεσματικός μηχανισμός ορθής διαχείρισης και προστασίας του φυσικού πλούτου της Βόρειας Πίνδου. Παράλληλα, μαζί με τη συνεχή μείωση του πληθυσμού, χάνεται η πλούσια παράδοση συνύπαρξης του ανθρώπoυ με το φυσικό περιβάλλον.

Το WWF Ελλάς δραστηριοποιείται στη Βόρεια Πίνδο για την προστασία των μοναδικών οικολογικών αξιών της περιοχής από το 2001. Οι δράσεις μας είχαν σαν εφαλτήριο την πρόσκληση της τοπικής Κοινότητας Πάπιγκου η οποία και μας παραχώρησε γι΄αυτό το σκοπό το παλιό σχολείο του Μικρού Πάπιγκου

Στόχος μας είναι η αειφορική ανάπτυξη της Βόρειας Πίνδου με επίκεντρο τον άνθρωπο και η δημιουργική συμμετοχή του στη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος, έτσι ώστε να συνεχίσει να παράγει πολιτισμό κοντά στη φύση.

Τοπική Ανάπτυξη και Περιβάλλον
Το «Κέντρο Ενημέρωσης για την Φύση και τον Πολιτισμό στο Ζαγόρι» που λειτουργεί στο Μικρό Πάπιγκο αποτελεί το σημείο εκκίνησης ο της δράσης μας. Οι επισκέπτες του πληροφορούνται για τις φυσικές αξίες και την πολιτισμική ιδιαιτερότητα της περιοχής.

Για την πληρέστερη περιβαλλοντική ενημέρωση τους το WWF Ελλάς σχεδιάζει τη λειτουργία ενός Πρότυπου Μονοπατιού Ερμηνείας Περιβάλλοντος από το Μικρό στο Μεγάλο Πάπιγκο. Το μονοπάτι θα αποκαλύπτει στον επισκέπτη τη φύση, το αγροτικό τοπίο και το δομημένο περιβάλλον του ορεινού χώρου της Πίνδου καθώς και τους προβιομηχανικούς μηχανισμούς λειτουργίας των παραδοσιακών κοινωνιών.

Στα πλαίσια της προσπάθειάς μας να γίνει πράξη η αειφορική διαχείριση στην Βόρεια Πίνδο οργανώσαμε σε συνεργασία με την Κοινότητα της Βοβούσας που γειτνιάζει με την προστατευόμενη περιοχή της Βάλια Κάλντα, ένα πιλοτικό συμμετοχικό εργαστήριο για τον σχεδιασμό ενός μοντέλου βιώσιμης ανάπτυξης της κοινότητας. Το πρόγραμμα διήρκεσε ένα χρόνο και στα πλαίσιά του το WWF Ελλάς έδωσε στην ορεινή αυτή κοινότητα της Πίνδου τα εργαλεία για να καταρτίσει το όραμά της για την περιοχή με επίκεντρο το περιβάλλον.

Τέλος σε μια προσπάθεια να συνδεθεί η αναπτυσσόμενης επιχειρηματικότητας με τις σύγχρονες επιταγές και ανάγκες για την προστασία των φυσικών αξιών και του περιβάλλοντος, το WWF Ελλάς ενισχύει την «πράσινης επιχειρηματικότητας» μέσα από μία σειρά πρωτοβουλιών σε συνεργασία με τους επιχειρηματίες, τους φορείς και την τοπική κοινωνία στην ευρύτερη περιοχή.

Προστασία της Βιοποικιλότητας
Με στόχο την καταγραφή – για πρώτη φορά- της κατάστασης των ειδών στην περιοχή, των πληθυσμών και των απειλών που δέχονται , το WWF πραγματοποίησε τριετή έρευνα (από το 2000 – 2003) για το βαλκανικό αγριόγιδο (Rupicapra Balcanica) στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου, ενώ στήριξε μεταπτυχιακές έρευνες για τη βίδρα (Lutra lutra) στο ποτάμιο σύστημα Αώου και Βοϊδομάτη, για την τοπική ιχθυοπανίδα (στο σύστημα του Αώου ποταμού) αλλά και για τα αμφίβια (σε παρόχθια οικοσυστήματα ρεμάτων της Β.Πίνδου).
Επίσης συνέβαλε σημαντικά σε έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για τα φαρμακευτικά φυτά της περιοχής. Στα πλαίσια αυτής της συνεργασίας στο Κέντρο Ενημέρωσης στο Πάπιγκο φιλοξενείται βάση δεδομένων των καταγεγραμμένων φαρμακευτικών φυτών και βοτάνων της περιοχής της χαράδρας του Βίκου.

Εθελοντικά Προγράμματα
Το WWF Ελλάς πραγματοποιεί κάθε καλοκαίρι εθελοντικά προγράμματα προστασίας του περιβάλλοντος αλλά και της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής .
Από το 2007, για δύο μήνες το καλοκαίρι 70 περίπου εθελοντές συμμετέχουν στο πρόγραμμα δασοπροστασίας που πραγματοποιούμε σε συνεργασία με τις περιβαλλοντικές οργανώσεις Καλλιστώ και Πίνδος Περιβαλλοντική. Ανάμεσα στα άλλα οι εθελοντές πραγματοποιούν καθαρισμούς βλάστησης, στελεχώνουν τα πυροφυλάκια, περιπολούν, συμμετέχουν στην κατάσβεση δασικών πυρκαγιών και ενημερώνουν τους πολίτες ενώ με την διαμονή τους συμβάλλουν ενεργά στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας της περιοχής.

Yπεύθυνος προγράμματος: Κώστας Τζιόβας, k.tziovas@wwf.gr

To WWF Ελλάς δημιούργησε το «Κέντρο Ενημέρωσης για τη Φύση και τον Πολιτισμό στο Ζαγόρι» το 2001 έπειτα από πρόσκληση της τοπικής κοινότητας Πάπιγκου. Το Κέντρο στεγάζεται στο παλιό δημοτικό σχολείο του Μικρού Πάπιγκου , τη χρήση του οποίου έχει παραχωρήσει στην οργάνωση η κοινότητα, και λειτουργεί στα πλαίσια του προγράμματος του WWF Ελλάς για τη Βόρεια Πίνδο.

Στόχος μας είναι το κτίριο του σχολείου να συνεχίσει να χρησιμοποιείται για εκπαιδευτικούς σκοπούς λειτουργώντας σαν ένα «ανοικτό σχολείο» για το περιβάλλον και τον πολιτισμό που θα μυεί τους επισκέπτες στα μυστικά της περιοχής. Έτσι στον επάνω όροφο του κέντρου φιλοξενείται έκθεση για την ιστορία, τον πολιτισμό και την φύση της περιοχής στην οποία εκτείνεται το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Στο ισόγειο μπορεί κανείς να πληροφορηθεί για τη δράση του WWF Ελλάς στη Βόρεια Πίνδο, την Ελλάδα και τον κόσμο ενώ λειτουργεί και πωλητήριο στο οποίο φιλοξενούνται ανάμεσα στα άλλα και προϊόντα που παράγονται τοπικά στα πλαίσια της προσπάθειας του WWF Ελλάς για την ενίσχυση της τοπικής κοινωνίας.

Μετά από συνεννόηση με την ομάδα του WWF Ελλάς στη Βόρεια Πίνδο υπάρχει η δυνατότητα διεξαγωγής περιβαλλοντικών σεμιναρίων καθώς και προγραμμάτων περιβαλλοντικής ενημέρωσης για ομάδες επισκεπτών, ιδρύματα, συλλόγους και σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Το Κέντρο Ενημέρωσης Παπίγκου είναι ανοικτό για το κοινό κάθε ημέρα εκτός από την Πέμπτη και λειτουργεί τις ακόλουθες ώρες:

Δευτέρα-Τρίτη-Τετάρτη : 10.30 – 17.30 το χειμώνα (1/11- 30/4)
11.00 – 18.00 (θερινό ωράριο 1/5 – 31/10)
Παρασκευή – Σάββατο – Αργίες : 11.00 – 18.00

Τηλ. 26530 – 41071
email: wwf-ppg@otenet.gr

Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν δεκαπέντε μικροί πληθυσμοί, διάσπαρτοι στη Β. και Ν. Πίνδο, στον Όλυμπο, στη Ρούμελη, στη Ροδόπη και σε ορισμένα ακόμα βουνά των συνόρων. Τα αγριόγιδα απαντώνται συνήθως σε κοπάδια των 5-15 ατόμων αλλά τα αρσενικά ζουν μόνα τους, εκτός από την περίοδο της αναπαραγωγής. Εκτιμάται ότι ο συνολικός αριθμός του στην Ελλάδα δεν ξεπερνά πλέον τα 500 άτομα.

Η εξαφάνιση αρκετών πληθυσμών αγριόγιδου από τα ελληνικά βουνά και η δραματική συρρίκνωση όλων των υπολοίπων οδήγησαν την πολιτεία στην απαγόρευση του κυνηγιού του. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα το παράνομο κυνήγι παραμένει η κυριότερη απειλή για το είδος. Σε αυτό συμβάλλουν η ουσιαστικά ανύπαρκτη φύλαξη των βιοτόπων του, τα προβλήματα ή η έλλειψη φορέων διαχείρισης και ειδικών επιστημόνων και φυλάκων στις προστατευόμενες περιοχές όπου απαντάται, η συχνή οριοθέτηση των καταφυγίων άγριας ζωής χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι οικολογικές απαιτήσεις του είδους αλλά και η διάνοιξη ορεινού οδικού δικτύου ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές, με αποτέλεσμα να διευκολύνεται πολύ η προσέγγιση των λαθροκυνηγών.

Σοβαρές είναι και οι απειλές που προέρχονται από την καταστροφή και την υποβάθμιση καίριων σημείων του βιότοπου του ζώου από ορισμένες ανθρώπινες δραστηριότητες όπως το μότο κρός κλπ.

Το γεγονός ότι οι πληθυσμοί του αγριόγιδου στη χώρα μας είναι όχι μόνο λιγοστοί, αλλά και μικροί σε αριθμό ατόμων, εγκυμονεί κινδύνους γενετικής αποδυνάμωσής τους. Η απουσία επικοινωνίας και ανταλλαγής γονιδίων μεταξύ αυτών των πληθυσμών μειώνει τις πιθανότητες επιβίωσης του είδους στο απώτερο μέλλον. Ταυτόχρονα, σενάρια για εισαγωγή στη χώρα μας ατόμων από άλλες περιοχές εμπεριέχουν πάντα τον κίνδυνο της γενετικής αλλοίωσης.

Το WWF Ελλάς θεωρεί πως η προστασία ενός είδους ή μιας περιοχής προϋποθέτει επιστημονική γνώση. Για αυτό το λόγο ξεκινήσαμε πραγματοποιώντας μία μελέτη του πληθυσμού της περιοχής και προωθώντας την στους φορείς της περιοχής. Επίσης συμβάλλουμε ενεργά στην προσπάθεια να τηρηθεί η απαγόρευση του κυνηγιού στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου αλλά και στην αποτροπή της υποβάθμισης του βιοτόπου του ζώου.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Επιστημονικό όνομα: Rupicapra rupicapra balcanica
Κοινό όνομα: Αγριόγιδο
Περιγραφή: Το χειμώνα το τρίχωμα του σώματός του είναι σκούρο καφέ, σχεδόν μαύρο, ενώ το καλοκαίρι είναι ανοιχτόχρωμο. Στο κεφάλι ξεχωρίζουν οι σκουρόχρωμες λωρίδες που ξεκινάνε από τα κέρατα και φτάνουν στα ρουθούνια του ζώου (μία σε κάθε πλευρά). Και τα δύο φύλα φέρουν κέρατα, σχεδόν ίδιου μεγέθους, που είναι όρθια και γυριστά προς τα πίσω, σαν αγκίστρια. Τρέφεται με πόες, ενώ το χειμώνα συμπληρώνει τη διατροφή του με φύλλα, βελόνες κωνοφόρων, μπουμπούκια, κλαδάκια και λειχήνες.


Πηγή: wwf.gr